ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 3، خرداد 1402 ، شماره پی در پی 85

بررسی موتیفها و مضامین اشعار فارسی شاعران منطقه ارسباران

صفحه (17 - 34)
مریم بیرامی ، مریم محمدزاده (نویسنده مسئول)، رضا آقایاری زاهد
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: منطقه ارسباران، در استان آذربایجان شرقی، شاعران متعددی دارد که در شعر آنها چندین موتیف در دوره های مختلف تکرار شده است. در این مقاله با هدف معرفی ادبیات این منطقه و نگاهی کلی به جایگاه شعر در آن، موتیفها و مضامین اشعار فارسی شش شاعر آن از دورۀ بازگشت تا امروز بررسی شده است.

روش مطالعه: گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای انجام شده است و روش نگارش مقاله توصیفی ـ تحلیلی میباشد. جامعۀ آماری تحقیق شامل اشعار فارسی هفت شاعر منطقۀ ارسباران ابوالقاسم نباتی، عباس بارز، سالک اهری تبریزی، مرتضی موسوی، امام ویردی سامانی، اسماعیل سلطانی و حسین دوستی است.

یافته ها: از موتیفها و مضامین پرتکرار ادبیات کلاسیک فارسی، مضامین غنایی، عرفانی، اخلاقی، و دینی و از مضامین معاصر مضمون اجتماعی، اشعار وطنی، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در شعر شاعران منطقه آمده است. در شعر غنایی، نگاه سنتی به عشق و معشوق وجود دارد. علاوه بر موتیف عشق، مضامین اندوه، و فخریه تکرار شده است. در شعر عرفانی و اخلاقی، مطابق عرفان عاشقانه، مضامین رندی، قلندری، نقد زهد ریایی، نکوهش دنیا و توصیه به موازین اخلاقی آمده است. در موتیف دین، منقبت ائمه اطهار بویژه منقبت امام علی (ع) شاخصۀ سبکی یافته است. در شعر اجتماعی، نقد جامعۀ پهلوی، توصیف خفقان و استبداد، فقر و نابسامانیهای اجتماع آمده است. وصف وطن، ستایش زادگاه، منطقۀ ارسباران، توصیف انقلاب اسلامی، ستایش امام خمینی (ره)، نکوهش دشمنان، و وصف شهید از اشعار انقلابی این شاعران است.

نتیجه گیری: در شعر منطقۀ ارسباران، مضامین کلاسیک و معاصر با موتیفها و مضامین غنایی، دینی، عرفانی، تعلیمی و انقلاب اسلامی تکرار شده است. شاعران ارسباران همگام با تحولات مضمون در شعر معاصر به مضامین نو گراییده اند، اما همچنان به موتیفهای شعر کلاسیک توجه دارند.

کلمات کلیدی
موتیف , مضمون , ارسباران , عشق , دین , عرفان , انقلاب اسلامی

• اهری تبریزی، سالک (1398)، مجموعه اشعار سالک اهری تبریزی، به اهتمام رضا همراز، تبریز: قالان یورد.
• پارسانسب، محمد (1388)، «بنمایه، تعاریف، گونه ها، کارکردها و...»، فصلنامۀ نقد ادبی، شمارۀ 5: صص 7ـ40.
• تقوی، محمد و دهقان، الهام (1388)، «موتیف چیست و چگونه شکل میگیرد؟» فصلنامۀ نقد ادبی، شمارۀ 8: صص7ـ31.
• داد، سیما (1385)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
• دوستی، حسین (١٣٧٠)، انواع ادبی، چـاپ سـوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
• دوستی، حسین (1393)، پس‌مویه های زلزلۀ ارسباران، گردآورندگان: ابوالفضل قاسم بگلو و حسین دوستی، تهران: مبتکران، پیشروان.
• دوستی، حسین (1394)، ادبیات مرثیه در منطقۀ ارسباران، تهران: سفیر اردهال.
• دوستی، حسین (1397)، استاد بارز شاعر ملی ایران، اهر: شمیسا.
• دوستی، حسین (1400)، معمای عشق (مجموعه اشعار)، اهر: شمیسا.
• سامانی، امام ویردی (1393)، شعر اوجاقی، مجموعه شعر شاعران معاصر، گردآوری امام ویردی سامانی، تبریز: بهاردخت.
• سلطانی، اسماعیل (1380)، شرح هجران، تبریز: فروغ آزادی.
• شـفیعی کـدکنی، محمدرضا (١٣٧٢)، «انواع‌ ادبی‌ و شعر‌ فارسی»، نشریۀ رشـد آموزش ادب فارسی، شمارۀ 32: صص4ـ 9.
• عباس زاده، سعید (1375)، سیمای ارسباران (اهر)، سرزمین دین باوران، قم: مؤسسه فرهنگی و انتشارات نهاوندی.
• موسوی، سید مرتضی (1365)، مجموعه شعر سوتک، تبریز: چاپخانه صفا.
• میرصادقی، جمال (1380)، عناصر داستان، تهران: سخن.
• ناصر، محمد (1382)، تحول موضوع و معنی در شعر معاصر، تهران: نشانه.
• نباتی، ابوالقاسم (1392)، دیوان فارسی نباتی، ویراستاری و تصحیح علی ملازاده (مهربان)، تبریز: نباتی تبریز.